آیا نارينه تر ښځو ځیرک (هوښیار) دي!؟
آیا نارينه تر ښځو ځیرک (هوښیار) دي!؟
لیکوال - جواد میرزايي
ژباړه او لنډیز - ریاض مقامزی
ــــــــــــــــ
که د هر څه په اړه خبرې کوو، لومړی باید د هماغه موضوع پر ابتدايي ادبياتو (اصطلاحاتو) پوه شو. تر هر څه اول باید د کلمې مصداق دواړو جانبینو ته یو ډول وي او بیا دې د موضوع پر ماهیت بحث وکړي.
کله چې غواړو د ښځو او نارينه وو د ځيرکتيا په اړه وغږېږو، لومړی باید د ځيرکتيا پر تعریف پوه شو او کله چې په دې برخه کې یو جامع تعریف ترلاسه کړو بیا کولای شو چې د کره علمي څېړنو پر مټ خپله ادعا ثابته کړو.
اصلا ځيرکتيا څه ته وايي!؟
ډېری وخت وینو چې خلک هوش/ځيرکتيا ته له یوه اړخه ګوري. مثلا یو څوک لغاتونه ژر زده کوي، وايو ډېر لایق دی. خو په حقیقت کې هغه قوي لنډمهاله حافظه (Short-Term Memory) لري.
ګاردنر پر دې باور و چې ځيرکتيا اته برخې لري. عبارت دي له:
#لومړی| انځوريزه یا فضايي ځيرکتيا: یعنې د هر څه یا هر څیز د تجسم کولو وړتيا؛ دا ډول خلک په تجسمي هنرونو کې ډېر ځلیدلای شي. دوی نقشه پېژندل، انځورګري، معماري او ورته کارونه په خورا ښه شکل کوي.
#دویم| ژبنۍ ځيرکتيا: یعنې له ژبې په ښه شکل ګټه اخيستل. لکه ويناوالي، مقالې لیکل او ...
#درېيم| منطقي یا ریاضیکي ځیرکتیا: په دې هوش پورې د خلکو د استدلال قوت تړلی وي او معمولا په درس ویلو او تحلیل کې پکارېږي.
#څلورم| د آهنګ/موسيقۍ ځيرکتيا: یعنې د غږونو توپیر او زیر و بم پېژندل. دا هوش د سندرو ویلو او کمپوز جوړولو سبب کېږي.
#پنځم| جسمي او حرکتي ځيرکتيا: کولای شو ووايو چې د بدن د غړو د مدیریت یو ډول دی. په ځینو لوبو کې د مشاهدې وړ وي. مثلاً کولای شو، چې ګوتې مو د یو بل خلاف لوري ته تاو کړو!؟
د موټر، سایکل او نورو نقلیه وسایطو د چلولو وړتیا له همدې ځیرکتیا سرچینه اخلي.
#شپږم| د خلکو پېژندلو هوش: دا په حقیقت کې د هیجاني ځیرکتیا یوه برخه ده. د دې ځيرکتيا په مرسته انسان کولای شي د مقابل لوري احساسات درک کړي او همدا چاره ددې سبب کېږي چې له نورو سره ښې اړيکې جوړې کړو.
#اووم| د ځان پېژندنې ځیرکتیا: دا هم د هیجاني ځیرکتیا یوه برخه ده، چې انسان ته د خپلو احساساتو د پېژندنې او مدیریت وړتیا ورکوي. يعنې هغوی چې دا ډول هوش ولري، کولای شي تر نورو په ښه شکل خپل احساسات کنټرول کړي.
#اتم| د طبیعت ځیرکتیا: البته ګاردنر په لومړیو کې ځیرکتیا په اوو برخو وېشلې وه؛ خو وروسته د طبیعت له هوش سره هم بلد شو. ددې ځیرکتیا لرونکي خلک «طبیعت» تر نورو ښه پېژني او مينه ورسره لري.
ښايي ستړي شوې یئ او وايئ به چې ولې اصلي موضوع نه پیلوو. باید ووایو چې پورتنۍ مقدمې ته په کتو په ډاډ سره ویلای شو چې پوهان د ښځو او نارینه وو د مغز ډېرو توپیرونو ته متوجه شوې دي. مګر دا نظریه چې ((نارینه تر ښځو هوښیار دي)) هېڅکله نه تائيدوي.
ځکه چې د «هوش» په معتبرو څېړنو کې چې ټول اړخونه پکې کتل کېږي، تر اوسه د دواړو جنسونو د ځيرکتيا/هوښيارۍ ترمنځ ډېر لوی توپير نه دی لیدل شوی.
آن که له یوه اړخه وګورو ويلای شو، چې ښځې تر نارينه وو هوښیارې دي. ځکه چې د ښځو د مغز دوه نیمه کُرو (د مغز ښي او چپ اړخ - ژباړن) ترمنځ ډېرې اړيکې شته. له همدې امله د نارینه وو په نسبت د خبرو کولو ښه وړتیا لري. مګر دا هم یو طرفه ادعا ده، ځکه چې نارینه بیا په انتزاعي استدلال کې پیاوړي دي او قوي انځوريزه ځیرکتیا لري.
مګر ولې د نارینه وو اجتماعي برياوې تر ښځو ډېر دي؟ (د کمیت له اړخه) دا هغه پوښتنه ده چې باید ټولنپوهنه يې ځواب کړي.
«ددې چارې علت هېڅکله دا نه دی، چې نارينه تر ښځو هوښیار دي؛ په قوي احتمال سره ویلای شو، د نرواکۍ له امله نارینه تر ښځو ډېر پرمختګ کوي. - ژباړن»
ــــــــ
نوټ - له دې وروسته هڅه کوم، چې لږې اوږدې لیکنې وژباړم. ښايي لوستل يې درباندې وغمېږي؛ خو ان شأالله بې ګټې به هېڅکله نه وي. په دې هیله چې په پوهه او معلوماتو کې مو یوه ښه اضافه شوې وي.
په درنښت!