(پرورش کنجد)
خصوصیا ت بوتانیکی کنجد:
نام علمی کنجد Sesamum indicumبوده یک نبات یک ساله مربوط به فامیل pedaliaceaeمیباشد ونام علمی آن درحقیقت ازنام عربی کنجد یعنی سیم سیم (simsim)گرفته شده است .
ریشه:- کنجد دارای ریشه اصلی بوده تا یک متر ویا اضافه تر از آن درزمین فرو میرود . قسمت بالائی ریشه نسبتأ ضخیم بوده ودارای شاخه های زیاد است.
ساقه:- ساقه نبات کنجد راست بوده وچپه نمیشود. وهمچنان ساقه آن دارای جری ومویک ها بوده وتعداد شاخه های آن متفاوت میباشد وطول ساقه آن از 80-100 سانتی متر ودر بعضی جاها اضافه تر از آن میباشد.
برگ:- برگ های کنجد بصورت متناوب یا متقابل بوده ، سطح آن ها بدون مویک وجری میباشد . با در نظر داشت موقعیت برگها بالای ساقه سطح برگ تغیر میابد. برگ بعضی از شاخه های کنجد به شکل پارچه به نظر خورده و برگ های قسمت پائینی ساقه بزرگتر ووسیعتر میباشد . بطرف انجام ساقه برگ ها کوچک شده میرونددر یک تعداد اشکال دیگر برگهای پائینی به سه حصه تقسیم میشوند وبرگ های بالائی کم عرض و نشتر شکل میباشند.
گل :- گل کنجند به شکل یکتائی ویا سه عددی دربغل برگها در بالای دمچه کوتاه قراردارد . کاسه وتاج گل آن دارای مویک ها است .
گلها شکل نیچه ، زنگوله و کاسه پنج گوشه ائی را دارا میباشد. گل ها تقریبأ 1.5-2.5 ماه بعد ازسبز شدن درقسمت های پائینی ظاهر میشوند . گل از دو لوله گل برگ تشکیل شده است ، کاسبرگ کوتاه واز قاعده بهم چسپیده باریک ونوک تیز وکرکدار است .
خصوصیات بیولوژیکی نبات کنجد:
کنجد یک نبات مناطق گرم سیربوده وبه حرارت زیا د ضرورت دارد ودر یک فصل نموئی درحدود 2500 درجه حرارت مجموعی ضرورت دارد کنجد درمقابل سردی مقاومت نداشته وتخم آن به حرارت 15-18 درجه حرارت خاک جوانه زده وبعد از 3-4 روز جوانه های ان به مشاهده میرسد به منضور انکشاف نبات کنجد مساعد ترین حرارت 22-25 درجه سانتی گراد میباشد. نبات کنجد درماه اول انکشاف ضعیف داشته ودو هفته قبل از تولید گل به سرعت نمو میکند. پندک های آن درروز های 34-37 از جوانه زدن پیدا شده ودر دوماهگی تولید گل مینماید.
کنجد درمقابل خشکی وگرمی مقاومت دارد. اما درمرحله نیش زدن تخم وبه وجود آمدن جوانه ها واولین روزهای نمو به رطوبت بیشتر خاک ضرورت دارد. وزش بادهای گرم دانه های آنرا پوچ وبی مغز میسازد . کنجد نباتی است دارای گرده افشانی خودی وعمل القاح دراین نبات قبل ازباز شدن گل به داخل پندک ها صورت میگیرد.
کنجد درزمین های للمی دارای خاک خاکستری رنگ تیره وقهوه ائی رنگ دامنهً کوه ها که بارنده گی کافی موجود باشد، توافق خوب کرده ودر خاکهای نمناک وشوره زار های ، نموی خوب نمی نماید.
خصوصیات اگروتخنیکی : درتناوب زراعتی کنجد را به تعقب جمع آوری حاصل نباتات زراعتی که بین قطار های آنها نرم شونده است ، کشت می نمایند . آماده کردن خاک برای زرع کنجد عبارت است از شد یارعمیق تیر ماهی و 1-2 مرتبه قلبه کردن وسیخ ماله نمودن تا وقت زرع کنجد ، قلبه قبل از کشت باید عمیق باشد ومعمولا به عمق بذر تخم صورت میگیرد.
به مقصد هموار نمودن سطح خاک وکاهش سخت شدن آن ونیز به میظور نزدیک ساختن به رطوبت خاک ، ساحه را باید خوب ماله نمود.
استعمال کود های فاسفورس دار درفی هکتارkg/h90 وهم چنان کود پتاشیم نیز به مقدار kg/h90 درفی هکتارزمین سفارش میگردد.
زرع کنجدرا باید درنیمه اول ماه ثور یا اخیر ماه حمل انجام داد . کنجد را به اصول خطی کشت مینمایند که فاصله بین قطار ها 60 سانتی متر میباشد دریک هکتار 6-8 کیلیو گرام تخم کنجد کشت شده وبذرتخم به عمق 2.5-3 سانتی متر باید صورت گیرد.
مراقبت ازکشت کنجد عبارت از یکه کردن آن میباشد که درهر 15 تا 20 سانتی متر یک نبات باقی گذاشته میشود وبه این ترتیب دریک هکتار از 80 تا 100 هزار نبات کاشته میشود.
درطول فصل نموی کنجد را به حد ضرورت خیشاوه نموده وبین قطار های آنها را نرم میکنند .
حاصل کنجد را همزمان با پخته شدن تخمدان های تحتانی درمدت کوتاه به وسیله دست ویا ماشین ها عادی وکمباین های غله جا ت که عیار شده باشد ، جمع آوری می نمایند.
شرایط محیطی :
تحت این عنوان فکتورهای که بالای ان بحث صورت میگیرد مطابق به محتوی عنوان سیمینار بوده قرار ذیل میباشد .
1- آب وهوا : کنجد یک نبات روز کوتاه وگرما دو ست است لذا به هوای گرم نور فراوان احتیاج دارد وبه حرارت پائین حساس است. اما دراین حال هوای بسیار گرم هم باعث نقصان تشکیل دانه میشود. طول روز کوتاه سبب میشود که در انواع زود رس قطر ساقه افزایش یابد حرارت وطول روزبلند بیشترین اثر را روی قطر ساقه بر انواع متوسط رس دارد ولی در انواع دیر رس اثر طول روز بلند برقطر ساقه بیش از حرارت غیر آن میباشد.
در مناطقی که کمتر از150 روز یخ بندان دارد میتوان کنجد را مورد کشت قرار داد لذا این نبا ت نیاز زیاد به آبیاری تکمیلی ندارد.
کنجد را به صورت للمی هم میتوان مورد کشت قرار داد دراین صورت باید بارنده گی متوسط در فصل رشد کمتر از 400 میلی متر نباشد.نبات کنجدبه غرق آب شدن بسیارحساس است (حتی برای زمان بسیارکوتاه) پس حتماًباید درآبیاری ودفعات آن دقت زیادی درنظرگرفته شود.کنجد نبات است که شوری زیادخاک راتحمل کرده نتوانسته وph منساب برای آن محدوده خنثی است .
2- نوع خاک : کنجد در انواع خاکها رشدو نمو میکند ولی در خاکهای که رنگ خاکستری تیره و قهوه ائی داشته باشدتوافق خوب میکند.(خاکهای لوم)
ویابه عباره دیگرخاک که ازلحاظ ساختمان فزیکی دارای وضع متوسط ودرعین حال حاصل خیزوph خاک درحدود 6.5تا7وتقریباً نزدیک به خنثی باشد نتیجه بهترمیدهد.
ولی باید ذکرشودکه کنجد دراراضی که خاک شوروقلوی باشد نباید کشت آن صورت گیرد.وهم چنین زمین هایکه عمق خاک زراعتی آن کم است برای کشت کنجد مناسب نیست مجدداً تکرارمیشودکه کنجد به شوری یانمکی بودن زمین حساسیت فراوان دارد وتجمع نمک که تاثیرناچیزبالای مصور یاپنبه دانه داردمحصول کنجدرا نابودمیکند.
3-درجه حرارت:حداقل درجه حرارت برای جوانه زدن کنجد21درجه سانتی گراد و درجه های حرارت کم حتی بعدازسبزشدن، رشد نبات به تعویق می افتدواگردانه هم تشکیل شده باشدازلحاظ کیفیت مرغوب نیست واگردرجه حرارت صفر درجه سانتی گراد باشدنبات ازبین میرود.مناسب ترین درجه حرارت برای رشد کنجد موقعی است که حرارت متعدل روزانه 21درجه سانتی گرادباشد. حرارت بالاتراز41درجه سانتی گرادبرای این نبات مناسب نمیباشد.
4- رطوبت:- کنجد نبات است که نسبتاً مقاوم به خشکی والبته باید توجه داشت که خشکی بیش ازاندازه نیز سبب کاهش حاصلات نبات مذکور میگردد . ولی اصولاً رطوبت زیا د برای رشد نبات مناسب نیست ، در مناطق که بارنده گی زیا د باشد ایجاد نوع بیماری در برگ های کنجد میشود(پژمرده گی برگ نبات ) علاوه براین اگر آب برای مدت چند ساعت روی ریشه نبات را بیگرد عمل تنفس نبات قطع ودر نتیجه نبات مذکور از بین میرود. در جاهای که زرع پنبه بشکل للمی ودیمه صورت میگیرد رطوبت کافی برای کنجد کاری موجود است . درماه های اول جوانه زدن رشد آن بشکل غیر نورمال ویا بسیا ر آهسته رشد میکند وهنگامیکه درآستانه گل و گلزاری میرسد رشد آن بشکل "active " یا فعال آغاز میگردد . دوره حیات آن با در نظرداشت نوعیت آن ، نوع سورت شرایط اقلیمی اگرو تخنیکی متفاوت است از90-120روزمیرسد.
درصورت که شرایط اقلیمی بهترباشدممکن است به 90روزحیات آن خاتمه یابدودرغیرآن میتواند به 120روزطول بکشد.
مورفولوژی نبات کنجد:
کنجدیک نبات یکساله است که درظرف90-120روزبه مرحله پختگی میرسد.نباتیست استاده منشعب وارتفاع آن بستگی به نوع وشرایط محیطی از1-2مترمتغیراست.برگها نزدیک به پاین ساقه متقابل هستندامادربالابصورت متناسب درمیایند ودارای دمبرگ های سبزبطول تقریباً5سانتی مترهستند.گل هابروی محورگل بصورت انفرادی دوتایی ویاسه تایی ظاهرمیشود.دانه های کوچک بیضوی شکل درداخل کپسول (تخم دان)های قراردارند که برروی دمگلهای کوتاه درمحوربرگ های فوقانی ساقه اصلی وشاخه های فرعی ظاهرمیشود.کنجدگرده افشانی خودی دارد وازشبکه ریشه قوی تاعمق 90سانتی مترنفوذ میکند وانشعابات فرعی آن درسطع خاک بطورمتراکم پخش میشود برخی ازدانشمندان ذکرنموده اند(کوبلی 1976).
طرق کشت ومراقبت نبات کنجد:
1- آماده کردن بستر تخم
به علت اینکه دانه کنجد درمرحله اول رشد درجوانه زدن خیلی ضعیف وحساس میباشد. باید درآماده کردن زمین قبل ازکشت نهایت دقت را مبذول داشت .
الف : زمین باید کاملاٌ عاری از گیاهان هرزه بوده گرمی ورطوبت کافی جهت جوانه زدن داشته باشد .
ب : کودهای حیوانی باید قبل از کشت به زمین داده شود تا که باشد توسط مایکرو ارگانیزم های تجزیه وآماده مصرف نبات گردد.
ج : کشت همرا با آبیاری باشد.
د : زمین مسطح وبه خوبی هموار گردد.
ه : شیب هاو جوی های طوری تنظیم گردد که آب در هیچ یک قست از زمین روی بستر تخم را نگیرد تا از سخت شدن زمین دروقت جوانه زدن تخم ها وروئیش نبات ، جلو گیری شده ومانع آن نگردد.
2- تاریخ کشت:
همان طوریکه ذکر گردید کنجد درمقابل هوای سرد مقاومت ندارد و به موقع باید به کشت آن اقدام نمود ، که هوای نسبتاً گرم ومعتدل یعنی حرارت روزانه 21- 24 درجه سانتی گراد باشد .
درمناطقی که کشت پنبه متداول است میتوان 2- 3 هفته بعد از گذشتن تاریخ کشت پنبه به کشت کنجد اقدام کرد . درمورد طول دوره نموئی وسبز شدن آن اغلب ارقام موجود است ( 140 – 150 ) روز . ولی امرو ز انواع زود رس که درحدود 100- 110 روز میرسد نیز وجود دارد وهم چنان باید درنظر داشت که درمناطق گرم سیر کشور ، آ ن را میتوان ناوقت تر کشت کرد ودرموقع کشت دربهار باید تاریخ کشت کنجد را طوری انتخاب نمود که درجه حرارت خاک بیشتر از 20 درجه سانتی گراد باشد . (9)
3- طریق کشت :
کنجد را درشرایط دیمه روی بستر مسطح یا درون جویه میکارند، فاصله بین قطار های کشت 40 – 45 سانتی متر بوده وفاصله بین دو بته روی قطار کشت 8 – 15 سانتی متر است . تراکم بته درهر هکتار بین 4000 – 6000 است درواقع درهر متر مربع 40 – 60 بته موجود دارد .
درشرایط آبی باید بصورت جویه و پشته کشت شود . فاصله قطار های کشت 45 – 55 سانتی متر و فاصله بین دو بته روی قطار کشت باید 4 – 6 سانتی متر باشد ، تراکم تخم لازم برای یک هکتار 2 – 5 کلیو گرام درهکتار است و حتماً باید بایک قارچ کش ضد عفونی شود ، تخم باید حتماً درخاک مرطوب کشت گردد لذا باید قبل از کشت محل مورد نظر آبیاری شود ودرصورت که میزان تراکم بته هابیش از حد مورد نظر باشد حتماً عملیا ت تاقه کردن زمان که ارتفاع بته ها 5 – 7 سانتی متر است انجام گیرد چراکه دراین وقت نبات آن قدر آسیب پذیر نیست
4 – آبیاری :
کنجد همان طوری که گفته شد به خشکی مقاوم است لذا میزان آب لازم برای آن کم است اما درزمان گل دهی ودانه بندی به کم آبی حساس می باشد . اولین آبیاری کنجد قبل از کشت وخاک را تا عمق حد اقل یک متر مرطوب میکنند ، دومین آبیاری را کمی پس از کشت و سبک باید انجام داد آخرین آبیاری کنجد را دو الی سه هفته قبل از ریزش برگ ها درزمان رسیده گی دانه ها باید انجام گیرد ، با توجه به مقاوم بودن آ ن به خشکی نیاز چندان به آبیاری تکمیلی دیده نمیشود .
کنجد را در وقت گل حتماً آبیار باید کرد و بالاخره دروقت شروع کپسول بندی آبیاری سبب پرشدن کپسول های ودانه بندی کامل میشود.
زمانیکه اولین غلافها شروع به رسیدن مینماید باید آبیار بطور کامل قطع گردد تا رسیدن غلافها تسریع شود ، توج باید کنیم که آبیاری قبل از کشت بیشترین اهمیت را دارد که هرچه سخاوتمندانه ترباشد شانس موفقیت بیشتر خواهد بود که دراین صورت یک یا دو بار آبیاری بیشتر لازم نخواهد بود.
باران زیا د دروقت گل باعث کاهش محصول مگردد واگر زما ن برداشت ویا موقع که آماده برداشت شده اند باران ببارد باعث مبتلا شدن به مرض قارچی میگردد وبا تأ خیر درخشک شدن کپسول های باعث کم شدن محصول خواهد شد ، کشت کنجد آبی درمناطق که آب وهوا ی گرم وآفتابی و خشک دارند نتیجه بسیار مطلوب خواهد داشت .
5- کود دهی درنبات کنجد :
مقدار کود مورد ضرورت کنجد دراراضی ونواحی مختلف متفاوت بوده و مستلزم تجربه های محلی است ، ولی بطور کلی میتوان گفت که احتیاجات کود کیمیاوی کنجد مانند پخته است . دراراضی ضعیف طبق بر رسی های صورت گرفته وتحقیقات علمی برای هر هکتار 150 کیلیو گرام کود سوپر فاسفیت و 200 کیلیو گرام یوریا واگر مقدار لازم پتاشیم درخاک موجود نباشد به مقدار 100 کیلیو گرام و یا کمتر از آن توصعه میشود . کود را قبل از کشت و موقع کندن گیاهان هرزه به زمین پاش میدهند ویا بصورت نوار یا قطار به فاصله 5 سانتی متر وبه عمق 3 – 7 سانتی متر در کنار ویا زیرتخم می پاشند واستعمال بیش از حد آ ن کم رشدی ساقه های ودیر رسی محصول میگردد.
استعمال کودهای فاسفورس دار و پوتاشیم دار به قدر ضرورت وسفارش باید صورت گیرد. کودهای فوق را باید در وقت شدیار خزانی وکودهای نایتروجنی دار را درزمان قلبه قبل از کشت استعمال نمود بخاطر ازدیاد حاصل فی واحد زمین اگر درزمین کنجد کاری مواد عضوی و غیر عضوی به ترتیب زیر استعمال گردد . از زرع آن میتوان حاصل خوب وقناعت بخش را توقع برد نایترو جن 90 کیلیو گرام فاسفورس در هکتار و 90 کیلوگرام پوتاشیم 90 کیلو گرام در هکتار ونیز تطبیق ده تن پاروی حیوانی ( کود حیوانی) درفی هکتار مؤثریت بیشتر دارد . ودرصورت استعمال وتطبیق انبار حیوانی میتوانیم از مقدار کودهای کیمیاوی بکاهیم ودراین صورت در یک هکتار زمین نایتروجن 30 کیلیو گرا م فاسفورس 30 کیلیو گرا م وپوتاشیم 30 کیلیو گرام ضرورت دیده میشود. زرع کنجد را باید درنیمه اول ماه ثور یا اخیر ماه حمل انجام داد . کنجد را به اصول خطی کشت مینمایند که فاصله بین قطار ها 60 سانتی متر میباشد. در یک هکتار 6- 8 کیلیو گرام تخمریز کنجد کشت شد ه و به بذ ر تخم به عمق 2- 2.5 سانتی متر صورت گیرد. مراقبت از کشت کنجد عبارت ازیکه کردن آن میباشد که در هر 15- 20 سانتی متر یک نبات گذاشته میشود وبه این ترتیب دریک قطار از 80 تا 100 هزار نبات کاشته میشود. درطول فصل نموی کنجد عندالضرورت خیشاوه نموده بین قطارهای آن را نرم میکند. درکشور ماکه هنوززراعت که به شکل میکانیزه اساسی نیامده البته دهقانان به طرز محلی قلبه وماله خواهند نمود ولی اگر درعمق طرق بذر توجه واز اساسات فنی کار گرفته شود ، بد نخواهد بود.
دفعات ومقدار آبیاری نظر به شرایط اقلیمی ، وضع جوی ، بارنده گی ومخصوصاً نوع خاک ونوع نبا ت درمحل فرق دارد.
جمع آوری یا برداشت محصول:
اکثر انواع کنجد دارای زمان رسیده گی طولانی بوده ورسیده گی غلاف بته از پائین گیاه آغاز وبه طرف بالا ادامه میابد غلاف های بته شگوفا ( درحالت باز شدن ) هستند و بنابر این ، قبل از تلف شدن محصول غلافهای پائینی ، باید محصول درو شود . نبات درو شده را میتوان روی یک پارچه خشک کنند ه درمزارع طوری خشک کرد که بتوان بعد از خشک شدن دانه های ریخته شده را جمع آوری کرد وبعدازآن غلافهای بته ها (کپسولهای) با دست یا چوب کوبیده میشوند. بر اثر اصلاح نباتات اخیراً یک تعداد ورایتی های غیر شگوفا تولید شده است(شتررینگ درآنها وجود ندارد ) که میتوان باماشین برداشت شوند .در شرایطی که رسیدن کنجد به درازا میکشد ، محصول باید توسط درو کن درو شود وقبل از کوبیدن یک خرمنکوب یا کمباین ، خرمن شود. روش دیگر اینکه محصول میتواند درو شده وردیف شود وسپس با یک کمباین برداشت شود. برداشت مستقیم باکمباین نیز امکان پذیر است . ولی مقداربذر نارس ( غلافهای بته های نا رس) ممکن است برداشت شود که کوبیدن کپسول ها (غلافهای بته ها ) را مشکل میکند . دانه کنجد بسیار ظریف است وهر ماشین که به کار میرود باید دقیقاً تنظیم شود ومورد استفاده قرار گیرد تا باعث از دست رفتن جوانه زنی دانه ها نگردد. دانه کنجد خیلی ریزه بوده وبه راحتی ازدرز وشگاف ها ریزش میکنند ، بنابرین کمباین یا دستگاه خرمنکوب باید درزگیری شود تااز تلفات دانه از طریق درز وشگافها جلو گیری به عمل آید.
زمان برداشت کنجد چهار ماه بعد از کشت است . یک هفته پیش ازآن که تمام غلاف بوته ها برسد بوته ها را بادست میکنند وبا چوب میکوبند ازهر هکتار تا 1500کیلوگرام دانه برداشت میشود. ازکنجاره کنجد به دلیل پروتین وکلسیم وفاسفورس در خوراک حیوانات استفاده نیز میشود. (10)
علامات پخته شدن ویا رفع حاصل کنجد زمان آغاز میشوند که جعبه های تحتانی خود مخصوصاً دانه های آن رنگ خودرا تغیر داده وبه یک رنگ تیره وپختگی تبدیل شوند . دراین وقت جعبه آن تماماً بازمیگردد ، لذا درموقع درو کردن ویا جمع آوری حاصلات باید مراتب فوق را در نظر داشت . هم چنان حاصل کنجد را همزمان با پخته شد ن تخمدان های تحتانی درمدت کوتاه به وسیله دست ویا ماشین های عادی وکمباین های غله جات که عیار شده باشد جمع آوری مینمایند .
پروسس کنجد:
برای تهیه روغن کنجد معمولاً دانه ها را میشویند تا رنگ روی آن از بین برود سپس دانه ها را آسیاب کرده درآب میریزند تا پوست آن که سبک است روی آب بیاید که آنرا میگیرند بعداً دانه ها خشک کرده ودر آب جوش میریزند خمیر میکنند. این خمیر تحت فشار قرار داده شده تا روغن آن جدا شود . این روغن را روغن سرد فشار اول منامند واز تفاله باقی مانده تحت اثر فشار وگرما روغن به دست میاید که بنام روغن گرم یا فشار دوم معروف است که البته ارزش غذائی روغن سرد را ندارد.
تفاله باقی مانده ازاین مرحله معمولاً برای غذائی حیوانات بکار میگیرند ، مخصوصاً این تفاله از نظر داشتن مواد پروتینی ، غذای خوبی برای گاو های شیر ده است . اگر میخواهید از روغن کنجد استفاده کنید باید روغن سرد فشار اول باید باشد که بنام (firstcold pressed)معروف است ، زیرا دراثر حرارت دادن روغن کنجد خواص خود را ازدست میدهد . (8)
خشک کردن معمولاً لازم نمی باشد چرا که دانه های برداشت شده کنجد حدود 8 درصد رطوبت دارد . دانه ها باید بعد ازکوبیدن عاری از مواد سبز باشد ، پاکسازی دانه را میتوان به نحو مطلوب توسط ماشین های پاک کاری کننده باپکه وغربال انجام داد.
اهمیت داروئی کنجد درسلامتی بدن:
از نظر طب قدیم ایران کنجد گرم بوده وبسیا رمغزی است ودراکثر کشورهای فقیر به عنوان جانشین گوشت بکار میرود، خواص داروئی آن از این قرار است .
1. برای چاق شدن وتقویت نیروی جنسی مؤثر است .
2. برای رفع قولونج کنجد را آسیاب نموده وبا سرکه مخلط وبه مقدار نصف وزن کنجد مغزبادام پوست کرده شده را به آن اضافه کنید سپس آنهارا پودر کرد ه وهر روز به اندازه یک قاشق سوب خوری ا ز آن بخورید.
3. کنجد گرفتگی صدارا ازبین میبرد.
4. کنجد نرم کننده معده وروده است .
5. برگ کنجد اگر بسر مالیده شود با عث رشد وسیاهی موی سر میگردد.
6. کنجد فشار خون بالا را کاهش میدهد.
7. کنجد ضد روماتیسم است .
8. برای رفع ناراحتی کیسه صفرا مفید است .
9. دم کرده بر گ کنجد اسها ل خونی را برطرف میکند.
10. روغن کنجد برای دفع نفس تنگی ، سرفه ، خشکی ، وزخم ریه مفید است .
11. روغن کنجد سوزش ادرار را دفع میکند.
12. از روغن کنجد به جای روغن زیتون به سلاد استفاده میکنند.
13. کنجد باتمام فواید یکه دارد برای معده ضعیف مناسب نیست زیرا هضم آن سنگین است . اینگونه اشخاص باید آن را با عسل وسرکه بخورند.
"انجنير صفت الله عزیزی "
#Farmer #Afghanistan #کرنه #زراعت #کشاورزی #باغداری
#پرورش_کنجد
