!د جمهوریت او سلطنت تر منځ توپیر
مولانا اشرف علی تهانوی رحمه الله په خپل کتاب (تقلیل الاختلاف مع الانام) کې ویلی دی په حقیقت کې جمهوریت د سلطنت نوم دی. او د عوامو د بی وقوف ګرځولو لپاره دغه نوی نوم ورکړل شوی دی په دومره توپیر سره چې په سلطنتی نظام کې ګرد ملت د یو کس د امر تابع وي او په جمهوریت کې د لسو کسانو د امر تابع ګرځوی د تهانوی صاحب دغه نظر په لاندې ډول دی:
حقیقت دا دی هغه څوک چې د جمهوری سلطنت پلویان او غوښتونکې دی هغوی هم د یو شخص د حکومت کولو پلویان دی په دومره توپیر سره چې شخص کله نا کله حقیقی وي او کله حکمی وی او دا د فلسفی قاعده ده چې مجموعه هم یو شخص دی کله چې ټول په یوه موضوع کې سره متحد شی مګر دغه حکمی یو دی حقیقی ندی په همدی اساس هغه څوک چې د پارلمان د فیصلو متابعت کوی که څه هم په ظاهره کې ډیر کسان وی مګر کله چې ټول په یو شی سره متحد شی نو بیا یو شخص آزاد نه وی چې هره رایه ورکړی هغه دی هرومرو تصویب شی او که بالفرض داسی هم وائي نو بیا به د څومره مندوبینو رایه صحیح ګڼلی شوای؟
په داسی حال کې چې د جمهوریت له پارلمان کې هم د هر کس انفرادی رایه معتبره نده بلکې اجتماعی رایه اعتبار لری او اجتماعی رایه بیرته هماغه واحده شخص رایه ګرځیږی. دا ځکه چې د ډیرو کسانو اراء پر یوه موضوع متفق کیدل واحد کلمی دی چې پدی اساس د سلطنت پلویان د حقیقی یو شخص تابع وی په داسې حال کې چې د جمهوریت پلویان د حکمی واحدی شخص تابع داری کوی. چې پدی توګه د دیموکراسۍ پلویان هم جمهوری ندی ځکه بشپړه دیموکراسۍ او آزادی خو په هغه صورت کې متحققه کیږی چې هر څوک په خپلو چارو کې آزاد وی هیڅ کس هم په بل پسی رهی نه وي او نه ئي تابع وي نه د یو پاچا او نه د پارلمان د لسو غړیو دا څه ازادی ده چې تا په لکونو او کروړونو وګړی د پارلمان د لسو کسانو تابع وګرځول د سلطنت پلویان ګرد وګړی د یو شخص غلامان ګرځوی او د جمهوریت پلویان د لسو او سلو غلامان ګرځوی او اسلام دغه دواړه ډوله غلامی ردوي او ګرد وګړی د الله تعالی غلامی ته دعوت کوی او د الله تعالی د قانون قبلول یي پري فرض او لازم ګرځولی دی دا ځکه چې همدغه الله تعالی د دوی خالق او حقیقی مالک دی د دوی پر پټو او ښکاره ئو خبردار دی د دوی په ښو او بدو ګټه او توان عالم دی د حکومت کولو حقدار یواځی الله تعالی دی د ده د قانون پلی کول پر هر انسان فرض دی او که څوک د ده د قانون په مقابل کې بل قانون جوړ وي هغه طاغوت دی.
ماخذ: د انساني ستونزو لپاره د حل لاری، صفحه نمبر( ۳۲ / ۳۳ ) لیکونکی او ترتیب کوونکی: ښوویالی محمد داود (ابراهیم خیل)