عدلي طب وپېژنئ
ژباړه ـ وړانـــګه اکـــبر
عدلي طب:د طب یوه برخه ده داسې چې د طب علم او قواعد د قانون او عدالت په موخه کارول کېږي.د forensicنوم د لاتینې کلمې څخه اخیستل شوی دی دا لاتینه کلمهforensis ده چې د محکمې مانا لري. په روم کې forensic هغه ځای ته ویل کېده چې خلک به د جرګو او قانون پورې اړوند مسایلو د حل لپاره سره راغونډېدل.عدلي طب ته د قانون طب هم ویل کېږي. عدلي طب د قانوني او عدلي ساینس جادویي،حیرانوونکې او عجیبه نړۍ ده.دا یوه تر ټولو له حیرانتیاوو او بدلونونو څخه ډکه رشته ده .نوې ټکنالوجي له دې نه چې موږ یې څارو هم ډېره چټکه مخکې ځي خو له یوې خوا دا یو ښه خبر دی ځکه چې د جرمونو بېلابېل ډولونه هم ورځ تر بلې په هر ځای کې څرګندېږي. عدلي طب یوه پراخه اصطلاح ده چې دطبي ځانګړتیاوو د یوې ډلې د تشریح کولو لپاره کارول کېږي کوم چې د اشخاصو له تشخیص او معاینې سره اړیکه لري چې دغه کسان به د بهرني یا غیر طبیعي لاملونو لکه مسمومیت،برید،ځان وژنې او د تاوتریخوالي د نورو ډولونو له امله ټپي شوي یا مړه شوي دي.
د عدلي طب څانګې: عدلي طب بېلابېلې څانګې لري او هر یو یې د یو جلا(بېل) علم په توګه پېژندل کېږي چې دلته یې د یو څو څخه یادونه کوو:
لومړی Forensic pathology: په دې برخه کې د طب علم په دې موخه کارول کېږي تر څو د مړینې لاملونه د اټوپسي (د اټوپسي تر عنوان لاندې مطالعه شوې ده) او د مړینې څخه وروسته ازموینو په واسطه پیدا کړي. د forensic pathology ازموینې په لاندې برخو کې کارول کېږي:
۱: په هغو مړینو کې چې د ټپونو له امله رامنځته شوي وي.
۲:په ناڅاپي او بې اسرې مړینه کې.
۳:د ټپونو د رامنځته کېدو د مېخانیکیتونو په توضیح کولو او د طبي قانوني نظریاتو لکه د ضربې اندازه،د قرباني شوي کس حالت، او حمله کوونکی په څرګندولو کې کارول کېږي.
دویم Clinical forensic medicine: کلینیکي عدلي طب لاندې موخو ته د رسېدو لپاره ترسره کېږي:
۱: له طبي-قانوني اړخه د جنسي ځورونو ازموینې ترسره کول.
۲:د طبی-قانوني موخو لپاره د عمر ټاکل.
۳:په فزیکي ځورونه لکه د یو ماشوم ځورونه کې د ټپونو طبی-قانوني ازموینه ترسره کول.
۴: د نشې د حالت طبی-قانوني ازموینه ترسره کول.
۵: د خسارې لپاره په فابریکه کې د کارګر د حادثې یا پېښې نه وروسته د تل پاتې معیوبیت د درجې اندازه کول.
درېیم Forensic toxicology: د عدلي طب په دې برخه کې لاندې موخې شاملې دي:
۱: د زهرو له سرچينې، ځانګړتیا،او طبیعت سره سرو کار لري،هغه نښې چې زهر یې تولیدوي، د دوي مرګوني اغېزې، د دوي مرګونې اندازه او د درملنې هغه اندازه چې د نوموړو زهرو د اغېزې او کړنې په وړاندې جنګېږي، ټول د forensic toxicology په واسطه تشریح کېږي.
څلورم Forensic thanatology: د عدلي طب په دې برخه کې د مړینې د مېخانیکیت او د عدلي اړخه یې پلټنه او څېړنه ترسره کېږي لکه: د بدن هغه بدلونونه چې د مړینې ملګرتیا کوي ،بل د مړینې څخه وروسته د بدن بدلونونه.
پنځم طبي اخلاق: اخلاقي اصولو ته راجع کېږي داسې چې د طبي مسلک غړوته د خپل منځیو اړیکو او له ناروغ سره د چال چلند له پاره ورته لارښوونه کېږي.
شپږم طبي فقه: د رنځپوه له حقوقي مسؤلیتونو سره اړیکه لري کوم چې د رنځپوه او ناروغ له خپل منځیو اړیکو څخه رامنځته کېږي لکه :
د طبي غفلت پېښې د ناروغ له خوا د رضایت ښکاره کول د رنځپوهانو دندې او حقونه جدي مسلکي ناوړه چلند طبي اخلاق او داسې نور....
اووم Forensic odontology: په غاښونو پورې د اړوندو شواهدو د ځانګړې پلټنې،ازموینې، او ارزښت ټاکنې څخه بحث کوي تر څو په عدالت او انصاف کې ورڅخه کار واخیستل شي. لکه bite marks یا د چیچلو نښان چې ډېری د یو ژوبل شوي کس د بدن د بېلابېلو برخو په پوستکي باندې لیدل کېږي. دا نښانونه داسې وي لکه د اس نعل چې د یو قرباني شوي شخص په بدن د ټپ په ډول لیدل کېږي نو د پېژندلو لپاره به يې د forensic odontology څخه کار اخیستل کېږي. سربېره پر دې forensic odontology دلاندې موخو دترسره کولو مسؤلیت په غاړه لري: د انساني پاتې شونو پېژندنه چې د ګوتو د نښې یا نورو د پېژندنې وړ وسایلو په واسطه یې ترسره کوي. په ډله ایزو ناورینونو کې د مړو یا جسدونو پېژندنه. د سکلیټي پاتې شونو اټکلول.
اتم Forensic psychiatry: د عدلي طب هغه برخه ده چې د یو کس ارزونه د لاندې موخو لپاره ترسره کوي: د وژنې په قضیه کې د لېونتوب شتون د شاهدي ورکولو وړتیا د رضایت اعتبار د وصیت په ترسره کولو کې د وصیت کولو وړتیا