نام نویسنده: محمدمصطفی محمدیار (کارشناس ارشد در رشته حقوق خصوصی)

 موضوع که امروزه همه و در هر سن و سال و در هر گوشه و کنار در مورد آن شنیده‏اند و از آن ارعاب دارند همانا مصیبت کرونا است که به طرق مختلف فرد را مصاب می‏سازد، ولی آنچه در کنار مباحث طبی و حقوق کیفری و غیر آن، جای آن هنوز خالی است، چگونگی جبران ضرر و زیان ناشی از ویروس کرونا در حوزه حقوق خصوصی است. باید گفت که شخص از نگاه حقوق خصوصی به سه طریقه یعنی به وسیله عمل خود، توسط شخص دیگر بالمباشرت یا بالتسبیب به ویروس کرونا مبتلا می‏شود که در زیر به هر کدام آن طور جداگانه پرداخته می‏شود. عمل شخصی شخص: در این نوع گرفتاری، فرد با اقدام به ضرر خود خواه طور عمدی و یا غیر عمدی به اجسام و سطوح ملوث به ویروس کرونا نزدیک شده و تماس حاصل می‏کند. مانند شخص که به دست‏گیر دروازه‏ی که آلوده به این ویروس است دست می‏زند و سپس دستان خود را به چشم، بینی یا دهان می‏زند و در دام کرونا گیر می‏ماند و یا سایر توصیه‏های پزشکی مرتبط با جلوگیری از شیوع کرونا را نادیده می‏گیرد. در این طریقه طبق قاعده‏ی فقهی و حقوقی "اقدام" و اصل شخصی بودن مسوولیت‏ها هیچ کس دیگر بجز خود فرد مسوول پرداخت ضرر و زیان وارده نیست. چون این خود شخص است که بر علیه خود اقدام کرده است و خودش نیز در مقابل خود مسوولیت دارد و هیچ کس دیگر پاسخگوی این حالت وی نیست. چون درین حالت وی کس دیگر نقش نداشته و آنچه عاید وی شده، از دست خود وی بوده و بلای بوده که خودش به جان خریده است. عمل بالمباشرت درین فرض شخصی الف که مصاب به ویروس کرونا است طور مستقیم و بلاواسطه شخص ب را به ویروس کرونا مبتلا می‏کند. مانند زمان که الف، ب را در آغوش می‏گیرد و ازین تماس بدنی، ویروس شخص نخست به شخص ثانی سرایت می‏کند و وی را نیز آلوده می‏کند. در این حالت شخص متضرر با استناد به ماده‏ی 776 قانون مدنی که چنین مشعر است: «هر گاه به اثر خطا و یا تقصیر ضرری به غیر عاید گردد، مرتکب به جبران خساره مکلف می‏باشد» از مجرای قانونی و با تعقیب عدلی و قضایی از شخص ضرر زننده، طالب جبران خسارت وارده بر خویش گردد. مجرای قانونی تعقیب، عبارت است از پولیس، ریاست‏های حقوقی وزارت عدلیه و محاکم. در این حالت عمد و غیر عمد و قصد و عدم قصد در معافیت شخص ضرر زننده نقش ندارد و در صورت تقاضای شخص متضرر، شخص ضرر زننده مکلف به ایفای مسوولیت خویش است. عمل بالتسبیب درین فرض شخص الف سبب می‏شود که شخص ب به شخص ج ویروس را انتقال بدهد. درین حالت، برعکس حالت پیشین، واسطه وجود دارد و فعل یا ترک فعل مضر به گونه‏ی غیر مستقیم و توسط کس دیگری بر متضرر رسیده است. پرسش مطروحه این که در صورت اجتماع سبب و مباشر، مسوولیت بر عهده کیست. قانون مدنی در ماده 763 این گونه صراحت دارد: «در صورت اجتماع مباشر و متسبب، هر یکی از آن‏ها که متعدی یا متعمد باشد، ضامن شناخته می‏شود. در صورت اشتراک، هر دو مشترکاً به تادیه ضمان مکلف پنداشته می‏شوند.» در تشریح قسمت اول این ماده باید گفت، در صورت که مثلاً شخص عاقل، شخص مجنون را تحریک می‏کند تا وی به ج حمله بکند و در نتیجه‏ی تماس بدنی مجنون با ج، ج به ویروس مبتلا شود. درین مثال، شخص عاقل عمد داشته و با وساطت مجنون که فاقد عنصر معنوی و فاقد قصد و عمد بوده است، ج را در چنگال ویروس تسلیم کرده است. در تبیین حصه‏ی دوم ماده مزبور باید گفت، چنانچه هر دو عاقل، متعمد و قاصد باشند و با اشتراک همدیگر ج را ویروسی کنند، هر دوی ایشان طبق نص فوق باید ضرر را که ایراد کرده‏اند جبران بکنند. آنچه قابل جبران دانسته می‏شود، عبارت است از مصارف مادی که شخص متضرر بابت تداوی، دوا، کرایه‏ی راه تا مطب، حق الزحمه‏ی پزشک، روزهای را که به دلیل بستری بودن از کار و وظیفه باز مانده است و جبران ضررهای معنوی طبق متن فقره‏ی 1 ماده‏‏ی 778 قانون مدنی که اشعار می‏دارد: «جبران خساره شامل سنجش ضرر معنوی نیز می‏باشد» و درین جا ضرر معنوی همان ضرر است که شخص متضرر بابت امید باختن از صحتیابی و برگشت به زندگی متحمل شده است. در نتیجه، شخص یا به اقدام خود مصاب به ویروس کرونا می‏شود که درین حالت کس دیگر مکلف به تادیه خسارت‏های وارده بر وی نیست؛ یا با مباشرت و یا بالتسبیب.

در صورت مباشرت، شخص مباشر ضررهای وارده را تلافی می‏کند و در تسبیب شخص متعمد. لینک نشر این مقاله در روزنامه صبح کابل https://subhekabul.com/%d8%ac%d8%a7%d9%85%d8%b9%d9%87/afg-society-people-coronavirus/ ترجمه پشتو این مقاله در روزنامه صبح کابل https://subhekabul.com/%d8%ac%d8%a7%d9%85%d8%b9%d9%87/private-rights-covid19-virus/ لینک نشر این مقاله در صفحه انترنتی «جمعیت اصلاح افغانستان» https://www.eslahonline.net/2022/08/29/compensation/ صفحه فیسبوک مربوط به عکاسی از همین نویسنده https://www.facebook.com/PhotographyMuhammadZai صفحه تویتر همین نویسنده، برای دستیافتن به لینک سایر نوشته‏ها و مقاله‏های وی که در دیگر رسانه‏ها به نشر رسیده‏اند https://twitter.com/Mohamma06817432 صفحه لینکدن همین نویسنده، برای اطلاع از سایر سویه تعلیمی، تحصیلی و تجربه و سابقه کاری وی https://www.linkedin.com/in/mohammad-mustafa-muhammadyar-16099b177/