To start downloading books

Please sign in or create an account.

د پښتو ژبې په اړه هر اړخیز معلومات

د پښتو ژبې په اړه هر اړخیز معلومات

لیکنه ـ ذکریا رحيمي

پښتو د اېندو اروپایي کورنۍ ژبه ده. د افغانستان ملي او رسمي ژبه او د نشنلزم سمبول ګڼل کیږي. پښتو ویونکي د نړۍ په زیاتو سیمو کې خپاره شوي خو د نفوس په اړه یې کره مالومات نشته. ځینې یې د اټکل له مخې ۴۰ ، ځینې ۶۰ او ځینې ۸۵ میلیونه ښي. د افغانستان په ختیځ، سوېل او سوېل لویدیځ کې یوازې پښتو ویل کیږي خو په لویدیځ او شمال کې له نورو قومونو سره یو ځای مېشت دي. په افغانستان کې د پښتنو کره شمېر مالوم ندی. خو مختلفو ارزونکو ۴۵ تر ۶۵ % پورې پښتانه اټکل کړي.

 

پښتو د افغانستان ملي او رسمي ژبه ده. بله رسمي ژبه یې دري ژبه ده. په ۱۹۲۹کال کې له حبیب الله خال کلکاني (بچې سقو) پرته د افغانستان ټول پاچایان پښتانه وو. خو په ورته وخت کې چې پښتنو پښتو ویله په دربارونو کې د سلطنت ادبي ژبه دري وه او ډېرو خلکو په دولتي ادارو کې هم ویله. د ۱۹۲۶-۱۹۲۹ کلونو ترمنځ کله چې امان خان سلطنتي واک ترلاسه کړ نو پښتو یې قومي هویت او د رسمي نشنلزم سمبول کړه.

 

په ۱۹۳۱ کې د پښتو انجمن په نامه ټولنه جوړه شوه او ۱۹۳۰ کې پښتو د حکومت، ادارې او هنر ژبه شوه. کله چې په ۱۹۳۲ کې د کابل پوهنتون جوړ شو نو د کابل پوهنتون کې په ۱۹۳۷ کې د پښتو ټولنې بنسټ کېښودل شو. خو په ورته وخت کې لوړ پوړو چارواکو په دري ژبه خبرې کولې او خپل بچیان یې هم په دري ژبه روزل. د ظاهر شاه پلار نادر خان په ۱۹۳۳ کې فرمان صادر کړ چې ټول چارواکي باید دواړه دري او پښتو زده کړي او دواړه ژبې وکاروي. په ۱۹۳۶ کې د ظاهر شاه فرمان پښتو رسمي ژبه وګڼله او پښتو ته یې د دولت او زده کړو په هره برخه کې بشپړ حق ورکړ. د ظاهر د دې فرمان پر وخت خپلې نږدې شاهي کورنۍ او نورو بیوروکراتانو چې په خټه پښتانه وو ټوله دري ژبه ویله. خو له دې فرمان سره پښتو ملي ژبه او د نشنلزم سمبول شوه. په ۱۹۶۴ کې کله چې د افغانستان د فارسي ژبې ډول ته رسما دري نوم ورکول کېده نو د اساسي قانون شورا پښتو یو ځل بیا د ملي ژبې په توګه تاید کړه.

 

په کوزه پښتونخوا کې د خیبر پښتونخوا ټول خلک پښتانه دي همداسې د بلوچستان په شمالي سیمو کې هم پښتو ویل کیږي. د میانولي، اټک او پنجاب ایالت په ځینو سیمو کې هم پښتانه مېشت دي. په فدرالي کچه پښتو د پښتونخوا رسمي ژبه نده خو ځینو خلکو یې هڅې کړي مګر هڅې یې بریالۍ نه وې.

 

ډېر ژبپوهان په دې ګمان دي چې پښتون د اوېستان د ژبو یو ډول دی. خو په دې ندي موافق چې پښتو په مستقیم ډول له اوېستاني او یا له ختیځو ایرانیو ژبو جوړه شوې. خو ځینې ژبپوهان وایي چې پښتو له باختري، خوارزميان او سوګدیان ژبو سره ګډې ځانګړنې لري.

 

سټرابو له زېږېدیز کال څخه ۲۴ کاله وړاندې پیدا شوی او هغه لیکلي چې له اېندو یا د سند له سیند څخه لویدیځ لور ته چې کوم قومونه ژوند کوي د اریانا یوه برخه وه. په دې وخت کې پر ټولې هغې سیمې چې پښتانه پکې اوسېدل د بلخ یوناني پاچايي واک لره. له درېمې پېړۍ راپه دېخوا په ډېرو لیکنو کې ورته د ابګان نوم کارول شوی.

 

عبد الحی حبیبي وایي چې د پښتو د عصري چارو مخینه اتمې پېړۍ ته غزېدلې او پیل یې د امیر کروړ له وخته د غوریانو له پیله شوی. دې خلکو هغه لیک کاروه چې په پټه خزانه کې موندل شوی. په دې باندې دوه عصري پوهانو (David Neil MacKenzie and Lucia Serena Loi) هم بحث کړی او د پټې خزانې په اړه یې خپل ساینسي نظرونه او مطالعې خپاره کړي. د پټې خزانې په اړه ادعا کیږي چې د سوریانو (له اتمې پېړۍ) تر اتلسمې پېړۍ د ټولو شاعرانو نومونه پکې لیکل شوي او د دوي د شعرونو ټولګه ده او په ۱۸ پېړۍ کې محمد هوتک په کندهار کې لیکلې.

 

له ۱۶ پېړۍ را په دیخوا د پښتنو ترمنځ شعر لیکنه عامه شوه او تر ټولو نامتو شاعران یې بایزید پیر روښان چې د پښتو تورو اختراع کوونکی هم ګڼل کیږي، خوشحال خان خټک، رحمان بابا، نازو ټوخي (نازو انا)، احمد شاه دراني چې د درانيانو د امپراتورۍ جوړونکی او د عصري افغانستان بنسټ اېښودونکی دی.

په عصري وخت کې د بیسوادۍ له امله پښتو کې فارسي او عربي کلیمې ورګډې شوي خو هیله شته چې د زاړه قاموس په مرسته به یو ځل بیا پښتو کره شي.

 

پښتو د فاعل-مفعول-فعل ژبه ده او په خپل ګرامر کې اېرګاټیټ وېش لري. صفت یې تر اسم مخکې ویل کیږي، د دواړو جنسیتونو (مذکر – مونث) لپاره اسم لري، اسم یې (مفرد – جمع) او څلور حالتونه لري : څلور حالتونه یې مستقیم، مایل I ، مایل II او غږیز حالت دی. شرطي وجه هم پکې شته. د فعلونو سیستم یې ډېر پېچلی دی او حال،تېره ساده زمانه، تېره استمراري زمانه، تېره نقلي زمانه، تېره کامله زمانه کې یې فعلونه نحوه کیږي. د جملو جوړښت یې اېندو-ایراني ژبو سره ورتوالی لري لکه باختري او پراکریت ژبې. په متعدو او غېرې متعدو جملو کې فعل له فاعل سره توافق کوي خو یوازې که چېرې په تېره زمانه کې ترسره شوی عمل راپور شوی وي استثنا رامنځته کیږي او د استثنا په حالت کې که چېرې جمله متعده وي فعل له مفعول سره توافق کوي خو که غېرې متعده وي له فاعل سره توافق کوي. له همدې امله پښتو کې یوه برخه اېرګاټیټ چلند موجود دی لکه د کردانو د ژبې په څېر.

 

پښتو کې له ۷ پېړۍ را په دیخوا د اوېستان ژبې کلیمې ورګډې شوي، د اوېستان ژبه د افغانستان په ختیځ کې، د اوسني پاکستان په لویدیځ کې، د چین په شین جیانګ یا سین کیانګ سیمه کې او د تاجکستان په شمال ختیځ کې ویل کیده. ځینې لغات پکې د پخوانۍ یونانۍ ژبې ورګډ شوي، فارسي او هندي لغتونه هم پکې شته خو خپل کره قاموس هم لري. په عصري پښتو کې بیا ډېر لغات فرانسوي او انګلیسي دي خو کم اندازه جرمني هم پکې شته.

د فرانسوۍ ژبې بېلګې : کانکور، لیسه، انتیبیوتیک

 

پښتو ۴۵ توري لري، توري یې د عربي او فارسي تغیر شوي بڼه ده. په ۱۶ پېړۍ کې با یزید پیر روښان ۱۳ نور توري پکې زیات کړل چې له وخت سره تورو کې نور بدلونونه راوستل شول.

 

پښتنو کې له ډیره پخوا د خبرو اترو ادبیات دود دي لکه متلونه، شعرونه او کیسې. خو د لیک لوست ادبیات د ۱۶۱۳–۱۶۸۹ کلونو ترمنځ د خوشحال خان خټک له شعرونو خپل اوج واخیست. همداسې رحمان بابا چې د ۱۶۵۰–۱۷۱۵ کلونو ترمنځ یې ژوند کړی هم ژوندۍ بېلګه ده. احمدشاه بابا چا چې د ۱۷۲۲–۱۷۷۲ کلونو ترمنځ ژوند کړی د واک پر وخت یې پښتو د محکمې ژبه شوه او همداسې د واک پر وخت یې د پیر محمد کاکړ لمړی کتاب ” معرفت الافغاني ” چاپ شو. لمړی د پښتو د فعلونو د ګرامر کتاب په ۱۸۰۵ کې د ریاض المحبه په نامه چاپ شو. په ۱۸۰۸ کې د حفیظ الرحمان خان بل زوی عجایب الغات په نامه بل پښتو کتاب چاپ کړ.

د پښتو د لهجو ډولونه

په سوېل کې

درانۍ، کاکړۍ، شیراني، مندوخیله، مروت، وانیړڅي ترین یا ترینو او یا هم چلغرۍ

په سوېل کې کارلاني ډله

بنوڅۍ، خټک، داوړواله، مسیدواله، وزیرواله

د شمال لهجې

غلجې، یوسفزۍ او ختیځواله

د شمال کارلاني ډله

ټنیواله، خوستۍ، زدراڼ، بنګشۍ، افریدۍ، خوږیاڼۍ او وردګه لهجه

Related Articles

څنګه کولای شو په پښتورګو کې د تيږې جوړېدلو مخنيوی وکړو؟

ژباړه ـ ریاض مقامزی آيا پوهېدئ چې له هرو لسو تنو یې یو د عمر په اوږدو کې د پښتورګو له کاڼي ځورېږي؟ وروستۍ څېړنې ښيي، چې په بېلابېلو هېوادونو کې د بډوډو (پښتورګو) د تیږې ناروغي مخ په زیاتېدو ده. شنونکي ځينې غیر علمي باورونه او رواجونه ددې ناروغۍ د ډېرښت اساسي علت بولي. د پښتورګو ملي بنسټ (National Kidney Foundation) د بډوډو د ناروغیو له متخصص ډاکټ...

ځانمرګی برید څه حکم لري؟

ليکنه: مفتي عبدالولي د مسلمان په تکفير کې له حده زيات احتياط په کار دی! او بيا چې مسله هم منصوصي نه وي.  د نړۍ نږدې ټول ديني عالمان او د افتاء معتبرې ادارې ، لکه د سعودي عرب هيئة کبار العلماء، شيخ محمد العثيمين، شيخ ابن باز، شيخ صالح الفوزان، شيخ عبد المحسن عباد، د مصر جامعه ازهر ، د پاکستان اتلس سوه معتبره عالمان چې په سر کې يې مفتي رفيع عثماني،...

سولری بریښنا

لمريزه (سولر) بريښنا او د استفادې طريقه يي: فرض کړئ کور کې لاندي برقي وسايل لرئ پکي 2 داني 150 واټ     2*150=300 واټيخچال 1 دانه 200 واټ.              200 واټګروپونه 3 داني 20 واټ.    3*20=60 واټ د‌ کور جمله مصرف 560 واټه کيږي، ښه دغه مصرف 600 واټه نيسو د دومره برق مصرف لپاره مونږ دري شيانو ته ضرورت لرو. 1- يو پي اس.   (مولد)2- بيټري3- سولر تخت...

Recommended Articles

د نارينه د جنسيت د هورمون د کمېدو سببونه

هورمونونه په بدن کې ورو ورو خو ژور او دومداره اغېز لرونکي کيمياوي مواد دي، هورمونونه ورو ورو تاثیر پيلوي خو دا تاثيرات یې بیا د ډېر وخت لپاره دوام کوي، هورمون د کاربون هيدرات او شکرو غوندې نه دي چې يو کس ته لس دقيقې غښتلې انرژي ورکړي لس دقيقې وروسته بيا بېرته خپل ټول تاثير له لاسه ورکړي، د هورمونونو تاثير د زيات وخت لپاره دوام کوي. د انسان په بدن...

څنګه کولای شو ښه شخصيت ولرو؟

 په دې لیکنه کې به تاسو هغه لارښوونې ولولئ، چې تاسو ځانګړي کوي او خلک به مو شخصيت ته درناوی لري.   خپل ظاهر ته ارزښت ورکړئ د هرې اړیکې په شروع کې ظاهري شکل خورا اړین فکټور ګڼل کېږي. په هاروارډ پوهنتون کې ترسره شوې څېړنه ښيي، چې انسانان ظاهر ته په کتو په لومړۍ ليدنه کې د مقابل لوري په اړه له ۳ نه تر ۷ ثانيو پورې  قضاوت کوي.  ددې لپاره چې ځانګړي و ا...

د حافظې د پیاوړتیا څو لارې

هغه حقیقت چې د عمر په زیاتېدو سره حافظه له منځه ځي، دلیل نه شي کېدای چې ونه شو کولی د له منځه تللو طریقه یې ډېره سسته کړو. څېړنو ښودلې ده چې موږ کولی شو د امکان تر حده حافظه وساتو، اجازه راکړئ دغه عملي لارې وسپړو.  د حافظې د قوي کېدلو څو لارې  ژور فکر وکړئ چې فعاله حافظه مو بهتره شي: فعاله حافظه تقریباً ستاسو د مغز د یادښت کتابچه ده، چېرته چې نوي...